آموزش کشت گوجه فرنگي

آموزش کشت گوجه فرنگی

 

گوجه فرنگی گیاهی است بومی آمریکای جنوبی و مرکزی که سرشار از ویتامین سی می باشد.تاریخ دقیق کشت وپرورش گوجه فرنگی برای اولین بار مشخص نیست.این گیاه اولین با در دوره قاجار وارد ایران شد و برای نخستین بار گوجه‌فرنگی را در مزرعه‌ای (که محوطهٔ فرودگاه مهرآباد کنونی است) کشت کردند.
بیشترین کشورهای تولید کننده گوجه فرنگی چین ایالات متحده و هند می باشند.

این گیاه جمله صیفی‌جاتی است که به دلایل فراوان کشت آن قابل صرفه است. زیرا این محصول در غذاهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و آنجا که به صورت اصلی وجود ندارد به صورت رب گوجه باعث خوشمزگی غذا می‌شود. به همین دلیل است که در کشت گوجه فرنگی واریته‌هایی در نظر گرفته شده است که دقیقا با شرایط مصرف گوجه فرنگی مطابق است.

گوجه فرنگی امروزه در سراسر جهان به شیوه‌های مختلف، به‌صورت خام در انواع سالاد، و به‌طور پردازش‌شده برای تهیهٔ غذا و سوپ، سس و رُب مصرف می‌شود. آب گوجه فرنگی هم‌چنین نوشیدنی خنکی است که برای تهیهٔ برخیکوکتل‌ها چون بلادی مری استفاده می‌شود.

گوجه فرنگی خاصیت اسیدی دارد و به همین دلیل ذخیره و نگاهداری آن در انبار به صورت خام، سس و رُب آسان می‌باشد. این میوه هم‌چنین می‌تواند به صورت ورقه‌های نازک خشک‌شده در روغن زیتون نگاهداری و مصرف شود.

گوجه فرنگی در غذاهای مدیترانه‌ای به خصوص در ایتالیا استفادهٔ فراوان دارد و از مواد اصلی مورد نیاز برای تهیهٔ پیتزا و سس برای پاستا است.

ارزش غذایی گوجه فرنگی

گوجه فرنگی از لحاظ ارزش غذایی بسیار کم‌کالری (۲۰ کیلوکالری در هر ۱۰۰ گرم) و سرشار از ویتامین‌های مختلف (آ، ث و ای) و مواد معدنی است. ۹۳ تا ۹۵٪ آن راآب تشکیل می‌دهد و قندها که ۳ تا ۴٪ آن را نشکیل می‌دهند عبارت‌اند از گلوکز و فروکتوز.

مهم‌ترین مواد معدنی موجود در گوجه فرنگی که به نوع خاک و کود بستگی دارد شامل پتاسیم، کلر و فسفر است.

گوجه فرنگی هم‌چنین دارای لیکوپن، یکی از قوی‌ترین انواع آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، و چند نوع رنگ‌دانه از خانوادهٔ کاروتنوئیدها از جمله بتاکاروتن است.

 

کشت گوجه فرنگی

بذر گوجه فرنگی را بر اساس نحوه مصرف آن می‌توان تقسیم بندی نمود زیرا این میوه را به صورت تازه خوری ، رب ، سس یا کنسرو می‌توان مصرف نمود. به همین منظور اولین تقسیم بندی بر اساس تازه خوری و صنعتی می‌باشد. در حال حاضر در ایران برای کشت گوجه فرنگی در گلخانه تنها از ارقام تازه خوری استفاده می‌شود.

دومین تقسیم بندی بر اساس همرسی استوار است. که به سه دسته همرس ، غیر همرس و بینابین تقسیم می‌شود. معمولا در گلخانه‌های ایران از واریته‌های غیر همرس در برداشتهای طولانی مدت و از واریته بینابین در مناطقی که مدت برداشت کوتاه‌تر است استفاده می‌شود. سومین تقسیم بندی بر اساس وزن میوه است. امروزه برای مصرف تازه خوری گوجه فرنگی از گوجه چری با وزن ۵ تا ۲۰ گرم تا گوجه‌هایی به وزن ۲۵۰ گرم استفاده می‌شود. ناگفته نماند که هر چه وزن گوجه فرنگی سنگین‌تر باشد مدت بیشتری برای رسیدن به باردهی نیاز دارد.

مثلا گوجه چری که حدود ۵ تا ۲۰ گرم است پس از نشاء حدود ۶۰ روز برای برداشت محصول نیاز دارد. به تازگی در بازار تولید واریته‌های دیگری پا نهاده است که کلاستر نام دارد. اصولا چیدن میوه به صورت خوشه‌ای به اصطلاح کلاستر خوانده می‌شود. با پیشرفت تکنولوژی در تولید بذر واریته‌هایی به بازار معرفی شده است که در برابر نماتد یا ویروسهایی که در منطقه‌ای فعال هستند مقاومت داشته و می‌توان با توجه به مشکلات موجود ارقام مورد نظر را انتخاب نمود.

نوع خاک :

ﺟﻬـﺖ ﺗﻮﻟـﻴﺪ ١٠٠ ﻛـﻴﻠﻮﮔﺮﻡﻣـﻴﻮﻩ ﻻﺯﻡﺍﺳـﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ٣٠٠ ـ ٢۵٠ ﻭﺍﺣﺪ ﺍ ﺯﺕ، ٢۵٠ـ١۵٠ ﻭﺍﺣﺪ ﻓﺴﻔﺮ ﻭ ٣۵٠ ـ ٢۵٠ﻭﺍﺣـﺪ ﺗـﭙﺎﺱ ﺑـﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﻮﺩ . ﻛﻮﺩﻫﺎﻱ ﻓﺴﻔﺎﺕ ﺭﺍ ﺩﺭﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻭﺍﺯﺕ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺯﻣﻴﻦ ﻣﻲﺩﻫﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻗﺴﻤﺖ ﺍﻭﻝ ﺍﺯﺕ ﻛـﻪ ﻧﺼـﻒ ﻛـﻮﺩ ﺍﺯﺗﻪ ﺍﺳﺖ ٢٠ ﺭﻭﺯ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻛﺎﺷﺖ ﻭ ﻴﻚ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﮔﻞ ﺩﻫﻲ ﻭ ﻳﻚ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺍﻭ ﺍﻳﻞ ﺭﺷﺪ ﻣﻴﻮﻩ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺁﺏ ﺁﺑﻴﺎﺭﻱ ﺑﻪ ﺯﻣﻴﻦ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﻮﺩ .

دوره جوانه زنی:

طول دوره جوانه زنی تا ظهور برگهای لپه‌ای در سطح خاک معمولا ۶ روز است و از ۴ تا ۶ هفته نشاء آماده انتقال به زمین اصلی است. برای اینکه بذر گوجه فرنگی بتواند به خوبی جوانه زده و رشد نماید تا زمان رشد مطلوب بوته بهتر است آن را در محل خزانه نگهداری نمود که هم در استفاده از امکانات گلخانه بتوان صرفه جویی کرد و هم گیاه بتواند در ابتدا رشد خوبی داشته باشد.

به همین منظور قسمتی از گلخانه را برای گلدانهای نشاء در نظر گرفته و یا محلی را برای خزانه انتخاب می‌کنیم انتخاب گلدان مناسب که حجم ریشه درون آن به خوبی فعالیت کند حائز اهمیت است. دما رطوبت نور فاصله بوته‌ها نقش مهمی در رشد یک گیاه سالم در خزانه را دارد. برای مثال سطحی برابر ۱۰×۱۰ سانتی متر برای هر بوته باید در نظر گرفت. ضمنا باید از محلهایی استفاده کرد که کاملا ضد عفونی شده و آفات و بیماریها در محل نشاء موجود نباشد.

دمای مناسب کشت گوجه فرنگی

بهترین دما برای جوانه زنی ۳۰ درجه سانتیگراد می‌باشد و بعد از جوانه زنی دما را تا ۲۴ درجه در مواقع روز و ۱۸ درجه در هنگام شب تقلیل می‌دهیم. با توجه به اینکه بیشترین فعالیت ریشه‌ها در عمق ۳۰ سانتیمتری خاک می‌باشد قبل از انتقال نشاء‌های گوجه فرنگی به زمین اصلی باید بسترهای مناسب که تا عمق ۸۰ سانتیمتری قابلیت نفوذ ریشه را داشته باشد محیا نمود.

در این صورت باید علفهای هرز را پیش از انتقال نشاء حذف و پاکسازی نمود و بخصوص از دو گیاه سس و گل جالیز نباید غافل گردید که این دو مشکلات فراوانی را برای گیاه ایجاد می‌نمایند. بهتر است با رویت سس یا گل جالیز آنها را از کنار بوته جدا کرده و پاکسازی نمود آنگاه مواد آلی و کودهای شیمیایی را در اندازه مناسب و با راهنمایی آزمایشگاههای خاک شناسی تدارک دیده و استفاده نمود. بهترین Ph برای گوجه فرنگی ۵٫۵ تا ۶٫۸ می‌باشد.

مهمترین بیماریهای گوجه فرنگی:

ﻛﻠﻪ ﻣﻮﺟﻲ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ

ﻣﺮﮒ ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ ( ﺭﻳﺰﻭﻛﺘﻮﻧﻴﻮﺯ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ )

ﺑﻴﻤﺎﺭﻱﺁﻭﻧﺪﻱﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ

ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﺷﺎﺥ ﻭ ﺑﺮﮒ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ

ﺍﺳﻜﻠﺮﻭﺗﻴﻴﻨﺎﻱ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ

ﭘﻴﺮﻩ ﻧﻮﺭ ﻛﺎﺋﺘﺎﭘﺮﺳﻲ ﺳﻲ

مهمترین آفات گوجه فرنگی:

ﺍﺯ ﺁﻓـﺎﺕ ﻣﻬـﻢ ﮔﻮﺟـﻪ ﻓﺮﻧﮕـﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻛﺮﻣﻬﺎﻱ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﺍﺳﻔﻴﺠﻴﺪﻩ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻧﻤﻮﺩ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻣﻴﻮﻩ ﻫﺎﻱ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﺍﮔﺮ ﻛﻨـﺘﺮﻝ ﺻـﻮﺭﺕ ﻧﮕـﻴﺮﺩ ﺧﺴـﺎﺭﺍﺕ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧـﻲ ﺑﻪ ﮔﻴﺎﻩ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ . ﻛﺮﻡ ﻫﻠﻴﻮﺗﻴﺲ ﻳﻜﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﺁﻓﺎﺕ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺳﺎﻗﻪ ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻧﻤـﻮﺩﻩ ﻭ ﺳـﭙﺲ ﻭﺍﺭﺩ ﻣـﻴﻮﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮﺩ . ﺳﻤﭙﺎﺷﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﺭﺑﺎﺭﻳﻞ ﺑﺮﺍﻱ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻭ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺭﻓﺘﻦ ﺁﻓﺎﺕ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﺩ .

 

هرس گوجه فرنگی

هرس به منظور ایجاد تعادل بین رشد بوته شاخ و برگ و مقدار ریشه و میوه است. به همین منظور بوته گوجه فرنگی را تا زمانی که به ۳۰ سانتیمتری نرسیده است هرس نمی‌کنیم و اجازه می‌دهیم رشد خود را انجام دهد زمانی که ارتفاع بوته به ۳۰ سانتیمتری رسید اولین هرس را انجام می‌دهیم. این هرس شامل حذف گلها و شاخه‌های فرعی است. پس از انجام این مرحله هرس در تمام طول رشد بوته تمام شاخه‌های فرعی را حذف می‌کنیم و در کشتهای کوتاه مدت بعد از رسیدن بوته به ارتفاع ۳۰ سانتیمتری بوته را به صورت دو شاخه به نخهای مهار می‌بندیم. با انجام این کار دیگر نیازی به پایین کشی بوته نیست. بر اساس تجارب کیفیت و میزان محصول بوته‌ای که پایین کشیده شده است بهتر و بیشتر است.

بدیهی است پس از رسیدن این دو شاخه به ارتفاع مفید گلخانه جوانه انتهایی آن را حذف می‌کنیم تا گلهای موجود در بوته به میوه تبدیل شود. پس از برداشت محصول این بوته‌ها از گلخانه حذف شده و زمین برای کشت بعدی آماده می‌شود. البته کشاورزان با تجربه جهت همسان کردن اندازه میوه‌ها بر اساس بضاعت گیاه و نوع واریته گلها و یا میوه‌های اضافی بر روی خوشه را هرس می‌کنند و به تعداد مشخصی از گلها اجازه می‌دهند تا به میوه برسند. گوجه فرنگی گیاهی است اتوگارد که معمولا قبل از باز شدن گل تلقیح گل صورت گرفته است. به همین دلیل به ندرت می‌توان در شرایط خاص تلقیح خارجی را در آن مشاهده نمود.

تلقیح در گلخانه

در فضای گلخانه هیچ گونه عامل محرکی مانند باد و یا حشرات برای تلقیح وجود ندارد برای رفع این مشکل می‌توان به چند طریق عمل کرد. اول استفاده از زنبورهای مخصوص که عمر آنها فقط یک فصل است و عمل لقاح را باعث می‌گردد. دوم استفاده از ویبراتورهای برقی است که در هر دو یا سه روز یکبار با لرزش خوشه‌ها عمل لقاح را صورت می‌دهد. راه سوم این است که می‌توان در کشت زمستانه از هرمن تلقیح کننده استفاده نمود. و بالاخره راه چهارم این است که با ایجاد شک در سیمهای مهار و یا ضربه مستقیم بر روی گلها باعث گرده افشانی یا در نهایت عمل تلقیح گردیم. نکته حائز اهمیت در عمل تلقیح گلهای بوته گوجه فرنگی دمای موجود در گلخانه می‌باشد که باید بین ۲۰ تا ۲۵ درجه بوده و رطوبت آن نیز کم باشد.

بهترین زمان برای این کار بین ساعات ۱۱ تا ۲ بعد از ظهر می‌باشد که فضای گلخانه از رطوبت کمتر و دمای بیشتری برخوردار است به همین خاطر امکان تلقیح در دمای ۲۸ تا ۳۰ درجه کاهش می‌یابد و در دمای ۱۳ تا ۱۵ درجه امکان تلقیح وجود ندارد و عدم تلقیح گل ریزش گل را در پی خواهد داشت. به هر حال پس از تلقیح گل میوه بین ۱۸ تا ۳۵ روز زمان لازم دارد تا قابل برداشت باشد. و حالا بوته گوجه فرنگی به زمان ثمر دهی خود رسیده و در این مرحله باید به گونه‌ای برخورد نمود که حداکثر برداشت را کسب کرد.

زمانی که برگهای نزدیک به هر خوشه میوه چیده می‌شود میوه امکان بهتری برای رنگ گیری پیدا می‌کند. نکته قابل ذکر دیگر اینکه بدیهی است ۵۰ درصد خوشه میوه رنگ بگیرد و ۵۰ درصد دیگر از حالت سبز بودن تغییر رنگ داده و رفته رفته قرمز خواهد شد. بنابراین در صورتی که نیمی از خوشه واریته کلاستر به رنگ نهایی در آمده باشد می‌توان ان را چید و به بازار عرضه نمود. چنانچه مسافت مزرعه تا بازار کم باشد و نیمه سبز خوشه فرصت رنگ پذیری نداشته باشد می‌توان از محلی که دمای آن گرمای مناسبی جهت تغییر رنگ گوجه دارد استفاده نمود. در صورتی که واریته‌ها به صورت کلاستر و یا همرس نباشد بهتر است گوجه‌های رسیده را در زمان خاص خود برداشت کرد. مسلما اندازه گوجه فرنگی هر چقدر درشت‌تر باشد زمان تبدیل گل به میوه و رسیدن آن هم طولانی‌تر خواهد بود.

امروزه بسیاری از کشاورزان به خاطر تقاضای مناسب مصرف کننده تمایل زیادی به کشت گوجه‌های چری دارند و این به دلیل میزان باردهی فراوان رنگهای قرمز صورتی و زرد و شکلهای مختلف آن است که باعث قیمت بالای این واریته شده است. زمانی که بوته‌ها به سقف مفید گلخانه می‌رسند لازم است برگهای پائین را هرس نمود و اگر نخها به صورت قرقره‌ای به سیم آویزان است می‌توان با باز کردن ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر از نخ قرقره در یک جهت نخها را روی سیم حرکت داده که این عمل باعث می‌شود ساقه از پائین روی بستر و یا شاسیهای مخصوص قرار گیرد و انتهای بوته در فاصله ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتری سقف مفید گلخانه برسد. این روش به کشت دراز مدت مربوط می‌شود.

برداشت گوجه فرنگی :

پس از آنکه گوجه فرنگی گوشت دار شد و آماده تغییر رنگ گردید ، می­توان آنرا چید و برای حمل به شهرهای دوردست با دقت به طوریکه به آن فشار وارد نیاید بسته بندی کرد . معمولاً ۶ روز پس از شروع تغییر رنگ ، گوجه ها آماده برداشت می­شوند .
برای چیدن گوجه فرنگی بهتر است میوه را با دست راست گرفته و به طرف راست یا چپ چرخاند و با یک حرکت جزئی میوه از بوته جدا می­شود .
در آخر فصل پاییز که امکان سرمازدگی به بوته ها داده می­شود ، بهتر است گوجه های کال را چیده و در   جعبه های چوبی قرار داد و در محلی که امکان نفوذ سرما در آن وجود ندارد انبار نمود معمولاً بهای گوجه فرنگی کال در آخر فصل ، چندین برابر بهای گوجه فرنگی رسیده در وسط فصل است .
مقدار محصول گوجه فرنگی از هر بوته ۵/۳-۳ کیلوگرم است و این میزان با واریته های مختلف و طرز پرورش و هرس و کود متفاوت است و همچنین تا ۵ و ۶ کیلو از هر بوته می­توان محصول برداشت کرد و در هر هکتار با محاسبه ۴۰ هزار بوته در هکتار بین ۱۶۰-۱۲۰ تن و در مورد خاص تا ۲۰۰ تن گوجه فرنگی می­توان بدست آورد در موقع چیدن محصول چنانچه دمبرگ همراه با میوه چیده شود علاوه بر اینکه میوه را بهتر می­توان نگهداری نمود و خطر حمله قارچ Cladosporium به گوجه نیز وجود ندارد .